Opactwo Cystersów w Mogile

Stanisław Samostrzelnik, zwany Stanisławem z Mogiły lub Stanisławem z Krakowa, był zakonnikiem - cystersem, mieszkał w opactwie w, podówczas podkrakowskiej, Mogile, dziś będącej już częścią miasta.
Wczesny renesans nie ma w polskim malarstwie właściwie żadnego godnego reprezentanta, Samostrzelnik jest nim jakby z musu, bowiem, choć predysponuje go do tego duch jego dzieł, to charakter wielu jego prac, jak iluminacje ksiąg, wynika ściśle z mentalności i potrzeb minionej epoki - średniowiecza.

Dzięki talentowi skromny mnich zdobył możnego protektora - biskupa krakowskiego Piotra Tomickiego, którzy umożliwił mu opuszczenie murów opactwa.
W swej duchownej karierze Samostrzelnik został nawet proboszczem w miejscowości Grocholice. Potem, tytularnie jako kapelan, pracował także dla Krzysztofa Szydłowieckiego.
W przeciwieństwie jednak do delikatności i perfekcji jego prac, malarz ten był w rzeczywistości człowiekiem zupełnie przyziemnym, nierzetelnym finansowo, nadużywającym swego artystycznego powodzenia poprzez branie zaliczek, za dzieła, o których wiedział, że nie będzie miał fizycznej możliwości ich wykonać, w rezultacie był także bohaterem wielu procesów o owe zaliczki. Z przekazów można także sądzić, że w obyciu był wręcz osobą nadpobudliwą. Pozostawał bezkarny za życia swych mocodawców, ale po ich śmierci musiał powrócić do Mogiły. Tam pozostał już do końca życia, czas trawiąc na malowaniu fresków. I w tym nie był jednak nazbyt rzetelny, dopomagając sobie udziałem rzeszy uczniów oraz innych malarzy, co wyraźnie odbiło się na ich poziomie artystycznym.
Najwspanialsze freski autorstwa malarza w jego rodzimym Opactwie Mogilskim to dwa "Ukrzyżowania", "Zwiastowanie" oraz roślinne dekoracje sklepień krużganków. Pozostałości malowideł Samostrzelnika można także oglądać w kościele.

Zdecydowaną przewagę liczebną wśród zachowanego dorobku Samostrzelnika mają jednak prace iluminacyjne, czyli ilustracje do ksiąg. Ilustrował on swymi pracami m.in. "Mszał biskupa Erazma Ciołka", modlitewniki króla Zygmunta I i jego małżonki Bony, "Modlitewnik Krzysztofa Szydłowieckiego" oraz "Ewangeliarz biskupa Piotra Tomickiego". W tej dziedzinie również nie wykazał się solidnością i często dopomagał swemu talentowi wprost kopiując ilustracje innych artystów, co po najwyżej samodzielnie przekształcając je kolorystycznie. W pełni samodzielne inwencyjnie są jedynie ilustracje "Przywileju Opatowskiego" i "Modlitewnika Zygmunta I", to ostatnie wynika zdaje się z faktu, iż artysta osobiście ofiarował go władcy.

Dodatkowo Stanisławowi Samostrzelnikowi przypisuje się "Portret biskupa Piotra Tomickiego", który datowany jest, jako jeden z pierwszych samodzielnych portretów sztalugowych w dziejach sztuki polskiej.
Także samodzielnym dziełem portretowym są ilustracje artysty do "Kroniki rodu Szydłowieckich" wyobrażające przedstawicieli tego rodu. Źródła wskazują także, iż artysta namalował na adamaszku chorągiew dla Albrechta Hohenzollerna, którą tenże oddał królowi Zygmuntowi I na znak poddaństwa podczas pamiętnego Hołdu Pruskiego w 1525 roku.

Czegokolwiek by o nich nie powiedzieć o Samostrzelniku i jakkolwiek wspaniałe by jego dzieła iluminacyjne nie były, trzeba pamiętać, że są one ostatnim tchnieniem zanikającej gałęzi sztuki. Wytworzonej i w zupełności właściwej dla epoki średniowiecza, zanikającej, bowiem wypieranej przez wynaleziony przez Guttenberga druk.